Foça’da geçtiğimiz günlerde yaşanan sel afeti, hepimize bu gerçeği yeniden hatırlattı. Afetlere olduktan sonra ağlamanın hiçbir faydası yok. Asıl belirleyici olan afet öncesinde hangi önlemlerin alındığıdır. Bundan 125 yıl önce Bilge Önderimiz Mustafa Kemal AYATÜRK’ün söylediği ” Felaket başa gelmeden evvel önleyici ve koruyucu tedbirleri düşünmek lazımdir, geldikten sonra dövünmenin yararı yoktur.” sözü bugünümüze de ışık tutan yüce bir öngörüdür. Aynı zamanda proaktif yaklaşımı ile risk yönetimi endeksli modern afet yönetimine de ilham olmaktadır.
Metrekareye 150 kilogramdan fazla yağış düştü. Aşırı yağış sel, taşkın ve su baskını gibi olaylara sebep oldu. Ancak bu konuda asla doğayı suçlayamayız, zira doğa kendine düşeni yapar ve her zaman su yolunu bulur. Doğanın kendi kanunları ve işleyişi vardır ve kimsenin keyfini beklemez. Nihayetinde öyle de oldu. Bucak Deresi’nin taşmasıyla evler, iş yerleri, yollar su altında kaldıysa, bu yalnızca yağmurun suçu değildir. Çünkü yağış bir doğa olayıdır; afete dönüşmesini sağlayan şey ise hazırlıksızlıktır.
Yıllardır söylüyoruz:
Artık afet kavramını yalnızca depremle sınırlı göremeyiz. Ve afet yönetimini de sadece deprem sonrası arama-kurtarma çalışmalarına indirgememeliyiz.
İklim değişikliğinin etkisiyle hidrometeorolojik afetler —yani ani ve aşırı yağışlar, sel, taşkın, fırtına, hortum, aşırı sıcaklar— giderek daha sık ve şiddetli hale geliyor. Üstelik bu afet türlerinin çoğunda erken uyarı sistemleri sayesinde önceden bilgi sahibi olabiliyoruz. Bu da bize zaman kazandırıyor; yani aslında kayıpları azaltma şansımız var. Ama o şansı, çoğu zaman değerlendiremiyoruz.
Foça’daki olayda olduğu gibi, şehirlerimizde riskler birikiyor:
Dere yataklarının daraltılması, yanlış imar kararları, betonlaşan yüzeyler, bakım görmeyen drenaj sistemleri, yıllardır göz ardı edilen taşkın hatları…
Bu tablo, sadece Foça’nın değil, Menemen’den Torbalı’ya, Bayraklı’dan Balçova’ya kadar birçok ilçenin ortak hikâyesidir.
Yağmur suyu toprağa karışacak yer bulamayınca, kentin üzerine geri döner.
Biz İZ-AFED olarak diyoruz ki:
Afetlere dirençli bir toplum, bireyden başlar.
Bu bilinç mahalle ölçeğinden başlayarak ilçe ve il düzeyine kadar yayılmalıdır.
Önce riskleri tanımalı, sonra azaltmalıyız. İZ-AFED olarak İzmir Konak’ta 5 mahalle özelinde sürdürdüğümüz “ICLEI Toplumlar İçin İklim Dayanıklığı” projesi kapsamında, mahalleden başlayarak ilçeye yani aşağıdan yukarıya doğru bir planlama yaptık. İklime ve afetlere dirençli bir toplum oluşturmak için eğitim ve farkındalık çalışmalarını, risk analizi ve azaltma çalışmalarıyla destekliyoruz. Çünkü riskleri azaltmadan afetlerle mücadele etmek, yangına su değil, benzin taşımak gibidir.
Bütünleşik afet yönetiminin en kritik evresi, “müdahale” değil, afetleri önceden “önleme ve risk azaltmadır.”
Foça’daki sel, bir yönüyle de bir halk sağlığı uyarısıdır.
Sel suları sadece su değildir; beraberinde kanalizasyon, atık ve kimyasal kirleticileri de taşır.
Bu da içme suyu kirliliğinden solunum yolu hastalıklarına kadar birçok riski beraberinde getirir.
O yüzden afet yönetimi sadece itfaiye ya da arama-kurtarma ekiplerinin değil, sağlık, çevre, planlama, mühendislik ve eğitim kurumlarının ortak sorumluluğudur.
Peki ne yapmalı?
Foça’daki sel bize, afet yönetiminin kağıt üzerinde kalmaması gerektiğini hatırlattı.
Erken uyarı sistemlerinden gelen meteorolojik bildirimler dikkate alınmalı, riskli bölgelerde önceden tedbir alınmalı, dere yatakları yapılaşmadan korunmalıdır.
Kısacası, her yağmurdan sonra “bu bir felaket oldu” dememek için, önce farkındalık, sonra hazırlık gerekiyor.
İklim değişikliğinin etkilerini artık erteleyemeyiz. Çünkü içinde bulunduğumuz çağ, ekosistemin yoğun şekilde tahrip edilmesinin sonuçlarıyla yüzleşeceğimiz bir çağ.
Her aşırı yağış, her sıcak hava dalgası, her fırtına bize bir mesaj veriyor:
Doğayı değil, kendimizi değiştirmemiz gerekiyor.
Ve unutmayalım: Sel değil, hazırlıksızlık öldürür.
Sağlıklı ve dengeli bir çevrede, afetlere dirençli kentlerde, insanca koşullarda yaşamak umuduyla; herkese esenlikler diliyorum.
Servet ERTAŞ kimdir?
İZ-AFED Yönetim Kurulu Başkanı Servet Ertaş, afet bilinci eğitmeni olup, Kent, Çevre ve Yerel Yönetimler Yüksek Lisans Programı mezunudur.
Ayrıca İzmir Kent Konseyi – Bütünleşik Afet Yönetimi Çalışma Grubu kurucusudur.